ΦΑΚΕΛΛΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ (2) δημοσίευση 1

 

Πανεπιστημιακή αστυνομία 

ή ακαδημαϊκή ελευθερία;

Το πανεπιστημιακό άσυλο υπήρξε όντως παγκόσμια πρωτοτυπία το μακρινό 1231 μ.X. στη Γαλλία.

Η αναφορά στο Πανεπιστήμιο ως άντρο «βίας και ανομίας» ξενίζει όσο και προκαλεί. Προκαλεί κυρίως την αγανάκτηση όσων μετέχουν στην ακαδημαϊκή διαδικασία, όσων δηλαδή ζουν από και για το Πανεπιστήμιο. Των λίγων χιλιάδων φοιτητών, διοικητικών και διδασκόντων για τους οποίους το Πανεπιστήμιο είναι η δουλειά, το πάθος, το δεύτερο –ενίοτε και το πρώτο– σπίτι.

Ποιοι φοβούνται το Πανεπιστήμιο τόσο ώστε να θέσουν ως προτεραιότητά τους, εν μέσω οικονομικής, κοινωνικής και υγειονομικής κρίσης, την επιτήρησή του με ιδιαίτερα αυστηρούς όρους από ένα νέο ειδικό σώμα ασφαλείας; Ποιοι και κυρίως γιατί;

Το πρόσφατο νομοσχέδιο για την ίδρυση πανεπιστημιακής αστυνομίας «κατά τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα» (sic) φαντάζει από την πλευρά της γαλλικής εμπειρίας σαν το πιο σύντομο ανέκδοτο. Ο λόγος είναι απλός: στη Γαλλία δεν υφίσταται πανεπιστημιακή αστυνομία – και το κείμενό μας θα μπορούσε να τελειώνει εδώ με τις λέξεις αυτές.

Το αντίστοιχο μπορούν να επιβεβαιώσουν όσοι σπουδάζουν ή υπηρετούν σε πανεπιστήμια του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου κ.ο.κ. Συνδυάζεται δε με άλλο ένα σύντομο ανέκδοτο, αυτό που θέλει το πανεπιστημιακό άσυλο να αποτελεί «παγκόσμια πρωτοτυπία» (ξανά sic). Η αναφορά θα ήταν άξια ειρωνείας αν το ζήτημα δεν ήταν τόσο σοβαρό, ιδίως όταν τέτοια «λάθη» και ανακρίβειες εκπορεύονται από επίσημα και καθόλα έγκριτα χείλη. Ας δούμε, λοιπόν, κατ’ αρχάς ποια είναι στην πραγματικότητα τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα.

Το πανεπιστημιακό άσυλο υπήρξε όντως παγκόσμια πρωτοτυπία… το μακρινό 1231 μ.X. στη Γαλλία, όταν μια φοιτητική στάση στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, τη γνωστή μας Σορβόνη, έγινε η αφορμή να καθιερωθεί, μέσω παπικού διατάγματος (Parens scientiarum), η ανεξαρτησία του Πανεπιστημίου έναντι της κοσμικής εξουσίας. Με βάση το διάταγμα αυτό, μόνο ο επικεφαλής του Πανεπιστημίου, επίσκοπος ή πρύτανης, μπορούσε να δικάζει και να επιβάλλει ποινές στους φοιτητές που κρίνονταν ένοχοι αδικημάτων. Αυτό το καθεστώς εξαίρεσης επεκτάθηκε έκτοτε σε όλα τα μεγάλα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και αναφέρεται με γλαφυρό τρόπο από τον Βίκτορα Ουγκό στο περίφημο μυθιστόρημά του «Η Παναγία των Παρισίων».

Το ιδιαίτερο αυτό καθεστώς που απολαμβάνουν στη Γαλλία τα δημόσια Πανεπιστήμια –αμιγώς ιδιωτικά Πανεπιστήμια δεν υπάρχουν– ισχύει αδιαλείπτως από τον 13ο αιώνα και έχει γίνει γνωστό με τον όρο franchise universitaire (πανεπιστημιακό προνόμιο) – στα αγγλικά: university asylum. Ο ισχύων νόμος, που περιλαμβάνεται στο άρθρο L712-2 του Κώδικα της Εκπαίδευσης, εξασφαλίζει το απαραβίαστο των πανεπιστημιακών χώρων στους οποίους διεξάγεται η επιστημονική έρευνα και διδασκαλία, η λεγόμενη ακαδημαϊκή λειτουργία, από κάθε μορφής επέμβαση των σωμάτων ασφαλείας, με τη δυνατότητα αυτή να δίνεται κατ’ εξαίρεση και κατόπιν εντολής των πρυτανικών αρχών.

Η ratio της διάταξης αυτής, η οποία παγιώθηκε εθιμικά και μέσα από σειρά προηγούμενων νομοθετικών ρυθμίσεων μέχρι σήμερα, είναι ότι ο πρύτανης του Πανεπιστημίου φέρει αποκλειστικά το βάρος της τήρησης της τάξης στο ίδρυμα του οποίου είναι επικεφαλής. Μόνο εκείνος μπορεί επίσης, αν το κρίνει αναγκαίο, να καλέσει τα σώματα ασφαλείας. Οι μόνες εξαιρέσεις σ’ αυτό είναι τα αυτόφωρα εγκλήματα, οι καταστροφές ή οι παρεμβάσεις κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας-εντάλματος.

Ο νέος προγραμματικός νόμος για την ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα που κατέθεσε η κυβέρνηση Μακρόν και ψηφίστηκε με συνοπτικές διαδικασίες τον περασμένο Νοέμβρη περιλάμβανε, μεταξύ άλλων αντιδραστικών μέτρων νεοφιλελεύθερης έμπνευσης, τη θέσπιση ενός νέου «αδικήματος διατάραξης της ησυχίας και τάξης» των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, που τιμωρείται με 7.500 ευρώ πρόστιμο και ένα χρόνο φυλάκιση, με την ποινή να αυξάνεται σε 45.000 ευρώ και τρία χρόνια φυλάκιση αν έχουμε σύμπραξη περισσότερων του ενός δραστών.

Η επίμαχη διάταξη, που καταργούσε στην πράξη το άσυλο ποινικοποιώντας μέσω μιας σκόπιμα ασαφούς διατύπωσης την όποιας μορφής αμφισβήτηση και διαμαρτυρία μέσα στους χώρους του Πανεπιστημίου, ακυρώθηκε πριν από λίγες μέρες από το Συνταγματικό Συμβούλιο.

Είχε προηγηθεί η απόσυρση από την ίδια τη γαλλική κυβέρνηση μιας ακόμη τροπολογίας της τελευταίας στιγμής που όριζε ότι «οι ακαδημαϊκές ελευθερίες οφείλουν να ασκούνται με σεβασμό στις αξίες της Πολιτείας» (sic). Οι δύο αυτές διατάξεις αντιμετωπίστηκαν –και δικαίως– ως ευθεία προσβολή της ακαδημαϊκής ελευθερίας που προϋποθέτει την ελεύθερη και απρόσκοπτη άσκηση του ακαδημαϊκού διαλόγου και της γόνιμης κριτικής και αμφισβήτησης με κάθε μέσο, στοιχεία που αποτελούν τον πυρήνα της ελευθερίας της έκφρασης αλλά και της εξέλιξης της επιστημονικής γνώσης.

Ο νέος νόμος θέτει εν γένει σε κίνδυνο, συρρικνώνοντάς το, το καθεστώς δημόσιου λειτουργού των πανεπιστημιακών και έχει κινητοποιήσει μαζικά μέχρι και σήμερα τους φορείς της ακαδημαϊκής κοινότητας μέσω απεργιών και καταλήψεων – το επονομαζόμενο «κίνημα των μαύρων οθονών», με αναφορά στην ιδιαίτερη συνθήκη της τηλεκπαίδευσης.

Δέσποινα Σίνου

Αναπληρώτρια Κοσμήτορας Νομικών,Πολιτικών,Κοινωνικών Επιστημών

Sorbonne Paris Nord